He whenua rāhui a Titirangi 35 heketea, ka tiro iho ki te taone nui, ki te whanga, ki te wāpu me ngā awa e toru.
Hr ngahere, he rori rākau taha rua, ka eke paihikara mai i te marae o Te Poho o Rāwiri, whai tonu i Queens Drive tae noa ki te tihi o Titirangi ka heke haere i te rori o Endcliffe ki te tiriti o Ranfurly ki te marae. He rori wehenga rua mo te tangata hīkoi me te hunga eke paihikara engari ko tētahi ara mo ngā motuka piki i te hiwi mai i te marae.
Tino haeretia a Titirangi e te haukaīnga me te hari i a rātou manuhiri ki te whakaatu i te taone me ōna katoa.
Koia nei te wāhi tino pai rawa atu ki te mātaki i te whitinga me te tōnga o te rā, eke ana ki te kii, ko Tūranganui, Te Tairāwhiti te tuatahi ki te kite i tēnei āhuatanga.
He tino ātaahua hoki tēnei hīkoinga ara Titirangi/ Everest Challenge i te koanga.
Kei ētahi whārangi o ngā ara ngā hīkoi maha o ngā ngahere Titirangi
(Mihi nui ki a koe Paul Lee mo ngā whakatauiratanga I te tīmatanga o tēnei whārangi)
He whakaahua ata a-hapori, nui ana ngā hītori e pā ana ki Titirangi. Ka whakahua ana ngā tāngata o Ngāti Oneone i ō rātou pepeha, ko Titirangi te maunga. Ko Ngāti Oneone ngā kaitiaki o taua maunga, te whenua rāhui.
Mai i te taenga mai o te Māori i runga i te waka Takitimu, ka tapaina te maunga ko Titirangi nā te rite ki ngā maunga i mahue atu i te kāinga i tawhiti. I noho kāinga a Titirangi ki ngā reanga i haere mai i ngā waka i tau mai ki te akau i raro iho. Nā te momo hanga o te maunga, ka taea te kaupare ngā ope taua whakaeke. He pai hoki te whenua huri noa hei whakatipu kai.
E mōhiotia ana ko “Kaiti Hill” ara nā te tū ki te moka taone o Kaiti.
He tata te whenua rāhui ki te taunga tuatahitanga mai o te Pākehā ki Aotearoa. Ka kitea ngā pānuitanga o ngā hītori i Puhi Kai Iti , Te Taunga o Kuki (Cooks Landing Site National Historic Reserve) i waenga i Titirangi me te wāpu. He whakamaumaharatanga tēnei ki te taunga tuatahitanga mai o James Cook i te marama o Oketopa, 1769 i runga i te waka HMS Endeavor, me te whakamaumaharatanga ki ngā waka Horouta me Ikaroa a-Rauru, ngā waka i mau mai i ngā Māori ki tēnei rohe.
Ko Te Poho o Rāwiri te manawa o te hapū o Ngāti Oneone. Kei te pūtake o Titirangi ko te wharenui e mōhiotia ana puta noa i Aotearoa ko te wharenui nunui o te motu i whakatuwheratia i te tau 1930. I tuku koha ngā iwi, ngā hapū katoa puta noa i te rohe o Te Tairāwhiti ki te wharenui, te tuatoru ki te rohe o Tūranganui ki te mau i te ingoa. Ko te tuatahi nā Hirini Te Kani i hanga i te matenga o tana pāpā a Te Eke Tū o Te Rangi i te tau 1852. Ko ia hoki tētahi i haina i Te Tiriti o Waitangi. I hangaia ki te wāpu tata ki te awa o Tūranganui. I te huringa hei karaitiana i muri o te hainatanga i te Tiriti o Waitangi, ka huri hoki te ingoa o Te Eke ki te ingoa karaitiana arā ki a David, Rāwiri, arā te ingoa o te marae.
I te tau 1880 kāre i nōhia te whare. I hangaia te whare tuarua i te tau 1890 ki te whenua i te tiriti o Hirini ki tua mai i te urupā tae noa ki te wā i hiahiatia te whenua hei whakawhānui atu i te wāpu i te tau 1920. I tangohia te whenua i raro i ngā Ture Mahi mo Te Katoa (Public Works Act) hei karinga mo te wāpu ka whakataungia kia hangaia te marae ki te wāhi e tū nei i nāianei.
I hangaia te wharekai, Te Poho o Hine i Tuhia ka whakatuwheratia i te tau 1929, katahi ka whakatuwheratia te wharenui i te tau 1930, me te whare karakia, Toko Toru Tapu i te tau 1935. Ko ētahi o ngā whakairo o ngā whare o mua kei Te Whare Taonga o Te Tairāwhiti.
Ko Te Poho o Rāwiri tētahi o ngā marae i hangaia e Te Ture o Te Paremata. Koinei hoki te whare tuatahi I hangaia he maitai te tāhūhū. He tino whakahirahira ngā whakairo o roto, a, he atamira, i taua wā, e ai ki, he wāwāhi tikanga. He whakairo kōpari i te atamira, he kōruru kei te tihi, te āhua nei he wharenui kei roto i te wharenui. I tāreia ngā whakairo i Te Kura Whakairo i Rotorua. Ko te tekoteko kei te tihi o ngā maihi, ko te āhua o te tangata e tūturi ana i tōna pona matau, ko tana ringa matau te hiki ki te rangi, ko te tipuna o Ngāti Oneone, ko Rāwiri Te Eke Tū o Te Rangi.
I te tau 2016 ka whakahoutia anō, ka whakatūria he wharekai hou. Tata ki te kotahi mano tangata ka uru atu ki taua wharekai.
Ka tīmata te ara mai i Queens Drive i te taha o te marae o Te Poho o Rāwiri, ka whai haere i te rori ki te tihi katahi, haere tonu mā tēra taha. Kotahi no ate taha haere mo ngā motuka. Ka piki atu mai i te marae, ka heke atu mā te rori o Endcliffe me te tiriti o Ranfurly.
Me āta haere i te hekenga mai i ngā taha rua o te maunga. Kia tūpato i ngā kokonga mo te hunga hikoi piki i te maunga.
Ko tēnei huarahi he tata ki ētahi atu ara rongonui o Tūranganui, arā Te Ara o Wainui Tamarau me Oneroa me Ngā Wai Weherua.
Ka taea e ngā kaihīkoi te hikoi mai i tētahi pito ka hikoi anō ki taua tīmatanga. He tohu kei te rori mo tēnei ara hikoi, ā, me whai rānei i nuinga o ngā ara ka rere haere mai i te ara matua. E pai ana ki te hunga e hiahia ana ki te kite ngahere me ngā pikinga poupou, ki te whai rānei i ngā ara tūhono ki ngā hītori.