Te Āhuatanga
Hilly
Te Tawhiti
4 km (circuit)
Te Hīkoi
40 minutes
Eke Paihikara
20 minutes
Information for this trail was last updated Hereturikōkā 2025

He whenua rāhui a Titirangi 35 heketea, ka tiro iho ki te taone nui, ki te whanga, ki te wāpu me ngā awa e toru.

Hr ngahere, he rori rākau taha rua, ka eke paihikara mai i te marae o Te Poho o Rāwiri, whai tonu i Queens Drive tae noa ki te tihi o Titirangi ka heke haere i te rori o Endcliffe ki te tiriti o Ranfurly ki te marae. He rori wehenga rua mo te tangata hīkoi me te hunga eke paihikara engari ko tētahi ara mo ngā motuka piki i te hiwi mai i te marae.

Tino haeretia a Titirangi e te haukaīnga me te hari i a rātou manuhiri ki te whakaatu i te taone me ōna katoa.

Koia nei te wāhi tino pai rawa atu ki te mātaki i te whitinga me te tōnga o te rā, eke ana ki te kii, ko Tūranganui, Te Tairāwhiti te tuatahi ki te kite i tēnei āhuatanga.

He tino ātaahua hoki tēnei hīkoinga ara Titirangi/ Everest Challenge i te koanga.

Kei ētahi whārangi o ngā ara ngā hīkoi maha o ngā ngahere Titirangi

(Mihi nui ki a koe Paul Lee mo ngā whakatauiratanga I te tīmatanga o tēnei whārangi)

Trail fly-through

Te Hītori o Te Ara

He whakaahua ata a-hapori, nui ana ngā hītori e pā ana ki Titirangi. Ka whakahua ana ngā tāngata o Ngāti Oneone i ō rātou pepeha, ko Titirangi te maunga. Ko Ngāti Oneone ngā kaitiaki o taua maunga, te whenua rāhui.

Mai i te taenga mai o te Māori i runga i te waka Takitimu, ka tapaina te maunga ko Titirangi nā te rite ki ngā maunga i mahue atu i te kāinga i tawhiti. I noho kāinga a Titirangi ki ngā reanga i haere mai i ngā waka i tau mai ki te akau i raro iho. Nā te momo hanga o te maunga, ka taea te kaupare ngā ope taua whakaeke. He pai hoki te whenua huri noa hei whakatipu kai.

E mōhiotia ana ko “Kaiti Hill” ara nā te tū ki te moka taone o Kaiti.

He tata te whenua rāhui ki te taunga tuatahitanga mai o te Pākehā ki Aotearoa. Ka kitea ngā pānuitanga o ngā hītori i Puhi Kai Iti , Te Taunga o Kuki (Cooks Landing Site National Historic Reserve) i waenga i Titirangi me te wāpu. He whakamaumaharatanga tēnei ki te taunga tuatahitanga mai o James Cook i te marama o Oketopa, 1769 i runga i te waka HMS Endeavor, me te whakamaumaharatanga ki ngā waka Horouta me Ikaroa a-Rauru, ngā waka i mau mai i ngā Māori ki tēnei rohe.

Ko Te Poho o Rāwiri te manawa o te hapū o Ngāti Oneone. Kei te pūtake o Titirangi ko te wharenui e mōhiotia ana puta noa i Aotearoa ko te wharenui nunui o te motu i whakatuwheratia i te tau 1930. I tuku koha ngā iwi, ngā hapū katoa puta noa i te rohe o Te Tairāwhiti ki te wharenui, te tuatoru ki te rohe o Tūranganui ki te mau i te ingoa. Ko te tuatahi nā Hirini Te Kani i hanga i te matenga o tana pāpā a Te Eke Tū o Te Rangi i te tau 1852. Ko ia hoki tētahi i haina i Te Tiriti o Waitangi. I hangaia ki te wāpu tata ki te awa o Tūranganui. I te huringa hei karaitiana i muri o te hainatanga i te Tiriti o Waitangi, ka huri hoki te ingoa o Te Eke ki te ingoa karaitiana arā ki a David, Rāwiri, arā te ingoa o te marae.  

I te tau 1880 kāre i nōhia te whare. I hangaia te whare tuarua  i te tau 1890  ki te whenua i te tiriti o Hirini ki tua mai i te urupā tae noa ki te wā i hiahiatia te whenua hei whakawhānui atu i te wāpu i te tau 1920. I tangohia te whenua i raro i ngā Ture Mahi mo Te Katoa (Public Works Act) hei karinga mo te wāpu ka whakataungia kia hangaia te marae ki te wāhi e tū nei i nāianei.

I hangaia te wharekai, Te Poho o Hine i Tuhia ka whakatuwheratia i te tau 1929, katahi ka whakatuwheratia te wharenui i te tau 1930, me te whare karakia, Toko Toru Tapu i te tau 1935. Ko ētahi o ngā whakairo o ngā whare o mua kei Te Whare Taonga o Te Tairāwhiti.

Ko Te Poho o Rāwiri tētahi o ngā marae i hangaia e Te Ture o Te Paremata. Koinei hoki te whare tuatahi I hangaia he maitai te tāhūhū. He tino whakahirahira ngā whakairo o roto, a, he atamira, i taua wā, e ai ki, he wāwāhi tikanga. He whakairo kōpari i te atamira, he kōruru kei te tihi, te āhua nei he wharenui kei roto i te wharenui. I tāreia ngā whakairo i Te Kura Whakairo i Rotorua. Ko te tekoteko kei te tihi o ngā maihi, ko te āhua o te tangata e tūturi ana i tōna pona matau, ko tana ringa matau te hiki ki te rangi, ko te tipuna o Ngāti Oneone, ko Rāwiri Te Eke Tū o Te Rangi.

I te tau 2016 ka whakahoutia anō, ka whakatūria he wharekai hou. Tata ki te kotahi mano tangata ka uru atu ki taua wharekai.

Paku Āwhina me ngā Āhuatanga

Ka tīmata te ara mai i Queens Drive i te taha o te marae o Te Poho o Rāwiri, ka whai haere i te rori ki te tihi katahi, haere tonu mā tēra taha. Kotahi no ate taha haere mo ngā motuka. Ka piki atu mai i te marae, ka heke atu mā te rori o Endcliffe me te tiriti o Ranfurly.

Me āta haere i te hekenga mai i ngā taha rua o te  maunga. Kia tūpato i ngā kokonga mo te hunga hikoi piki i te maunga. 

Ko tēnei huarahi he tata ki ētahi atu ara rongonui o Tūranganui, arā Te Ara o Wainui Tamarau me Oneroa me Ngā Wai Weherua.

Ka taea e ngā kaihīkoi te hikoi mai i tētahi pito ka hikoi anō ki taua tīmatanga. He tohu kei te rori mo tēnei ara hikoi, ā, me whai rānei i nuinga o ngā ara ka rere haere mai i te ara matua.  E pai ana ki te hunga e hiahia ana ki te kite ngahere me ngā pikinga poupou, ki te whai rānei i ngā ara tūhono ki ngā hītori.